Việt Nam: Tết Nguyên Đán Dưới Góc Nhìn Về Hội Nhập Văn Hóa

    Hôm nay là ngày cuối năm Âm Lịch Giáp Thìn, những thành phố lớn tại Việt Nam trở nên yên tĩnh hơn vì những người dân xa quê đã trở về với gia đình mình sum họp đón Tết. Dù nghèo hay giàu, trí thức hay bình dân, già hay trẻ nhưng mang trong người dòng máu Việt luôn thao thức trong lòng để đón mừng ngày Tết Cổ Truyền mà có đôi lần nhiều người muốn loại bỏ tập tục này vì nghĩ rằng hao tiền, tốn của.

    Tết Nguyên Đán của Việt Nam hay nói ngắn gọn là “Tết”, là một dịp lễ quan trọng nhất trong văn hóa Việt Nam, không chỉ là lễ hội mừng năm mới mà còn là dịp để người Việt tưởng nhớ ông bà tổ tiên, đoàn tụ gia đình, đón chào mùa xuân và thể hiện các giá trị văn hóa truyền thống. Dưới góc nhìn của hội nhập văn hóa, Tết Nguyên Đán là một lễ hội sinh động về cách các yếu tố văn hóa, tôn giáo và các yếu tố ngoại lai đã và đang được tiếp nhận, thích nghi và hòa nhập vào các truyền thống của người Việt Nam từ xa xưa đến nay.

Thật vậy, Tết có nguồn gốc từ các lễ hội mùa xuân và các phong tục thờ cúng tổ tiên, được ảnh hưởng mạnh mẽ bởi Nho giáo và các tín ngưỡng bản địa của người Việt có từ lâu đời. Tuy nhiên, cho đến nay nhiều người ngoại quốc cứ lầm tưởng Tết Nguyên Đán Việt Nam là ăn theo của Chinese New Year (Tết Tàu) vì nước Việt chúng ta bị đô hộ bởi anh bạn láng giềng cả ngàn năm. Thật sự Tết Nguyên Đán của người Việt hoàn toàn khác với Tết Tàu vì ngay cả 12 con giáp chúng ta cũng khác nhiều (Tý-Sửu-Dần-Mẹo-Thìn-Tỵ-Ngọ-Mùi-Thân-Dậu-Tuất-Hợi), trong khi 12 con giáp của Tàu là Tý-Sửu-Dần-Thỏ-Thìn-Tỵ-Ngọ-Mùi-Thân-Dậu-Tuất-Hợi. Một trong những đặc trưng nổi bật của Tết là kính nhớ tổ tiên, ông bà cha mẹ và những người đã khuất, đây là cách để con cháu thể hiện lòng hiếu thảo và tưởng nhớ đến những người đang an nghỉ nơi suối vàng.

Mặc dù kính nhớ tổ tiên là một tập tục sâu sắc và in đậm trong văn hóa Việt Nam, nhưng nó đã hòa nhập với các tín ngưỡng tôn giáo khác, chẳng hạn như trong Công giáo và Phật giáo. Các gia đình Công giáo có thể kết hợp các nghi lễ thờ cúng tổ tiên với những lời cầu nguyện cho linh hồn của người đã khuất, vừa giữ gìn nét văn hóa Việt, vừa phản ánh sự hòa nhập giữa tôn giáo và văn hóa dân tộc.

    Với sự phát triển của Công giáo ở Việt Nam, nhiều gia đình Công giáo đã kết hợp các nghi thức tôn giáo của mình vào dịp Tết. Hội Đồng Giám Mục Việt Nam với sự chuẩn thuận của Tòa Thánh đã có một nghi thức đặc biệt giành cho những ngày đầu năm Âm Lịch. Cụ thể là ngày mồng Mồng Một Tết giành riêng cho việc cầu bình an cho Năm Mới. Ngày Mồng Hai Tết Kính nhớ Ông Bà Tổ Tiên và ngày Mồng Ba Tết là ngày cầu cho công ăn việc làm. Việc đi lễ vào dịp đầu năm, cầu nguyện cho sự bình an, sức khỏe, và hạnh phúc, cũng được kết hợp với các phong tục kính nhớ tổ tiên truyền thống của người Việt. Sau thánh lễ Tân Niên, mọi người đều kéo ra nghĩa trang để mừng tuổi những người thân yêu đã mất nên những ngày Đầu Năm Mới phải nói là những ngày khá nhộn nhịp và vui vẻ tại các nghĩa trang Công giáo.

Các gia đình Công giáo có thể giữ những nghi lễ thờ cúng tổ tiên, nhưng đồng thời cũng tham gia các nghi lễ Công giáo để cầu xin sự che chở của Thiên Chúa, tạo nên một sự hòa hợp giữa niềm tin tôn giáo và những phong tục văn hóa truyền thống.

Bên cạnh đó, Phật giáo đã có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống tâm linh của người Việt trong suốt dòng lịch sử. Trong dịp Tết Nguyên Đán, nhiều người Việt đi chùa cầu bình an, sức khỏe, xin tài lộc cho năm mới. Các giá trị về nghiệp báo (karma) và sự thanh tịnh tâm hồn là những yếu tố quan trọng trong các lời cầu nguyện vào những ngày Tết Nguyên Đán của các phật tử.

Quả thực, Phật giáo đã ăn sâu vào các nghi lễ truyền thống của người Việt, chẳng hạn như dọn dẹp nhà cửa trước Tết để "tẩy uế", "làm mới" không gian sống và tinh thần, đây là một biểu hiện của Phật giáo về việc xóa bỏ những điều xấu và bắt đầu một năm mới tốt đẹp. Trong bối cảnh hội nhập văn hóa, Tết Nguyên Đán trở thành dịp để các phật tử thể hiện các giá trị Phật giáo nhưng vẫn giữ nguyên các phong tục Việt Nam truyền thống như cúng ông Công, ông Táo, hay kính nhớ tổ tiên.

Như đã nói ở trên, Tết Nguyên Đán của người Việt chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi Nho giáo và các tín ngưỡng bản địa của người Việt có từ lâu đời. Nho giáo ảnh hưởng sâu sắc đến các giá trị gia đình và xã hội của người Việt, đặc biệt là trong dịp Tết Cổ Truyền của dân tộc Việt. Hiếu thảo là một trong những giá trị trọng yếu, thể hiện qua các hành động như thăm viếng ông bà, cha mẹ, tặng quà, và kính nhớ tổ tiên. Sự đoàn tụ gia đình và sự tôn trọng người lớn tuổi là các yếu tố quan trọng trong các nghi lễ của những ngày Tết.

Các giá trị hiếu thảo và gắn kết với gia đình của Nho giáo vẫn được duy trì mạnh mẽ trong ngày Tết. Tuy nhiên, trong bối cảnh xã hội hiện đại, những giá trị này cũng hòa nhập với các xu hướng hiện đại và toàn cầu như việc tặng quà không chỉ mang ý nghĩa văn hóa mà còn là biểu hiện của sự thịnh vượng và gắn kết trong các mối quan hệ cá nhân và xã hội. Những người Việt Nam sống ở hải ngoại cũng duy trì những nghi lễ này để nhắc nhở cho con cháu thuộc thế hệ F1, F2 nhớ về cội nguồn và truyền thống cha ông nhưng có thể kết hợp với những lễ nghi của quốc gia mà họ đang sống tạo nên sự giao thoa văn hóa giữa truyền thống và hiện đại.

Tuy nhiên, với sự phát tiển của công nghệ 4.0, nhiều giá trị truyền thống đã và đang thay đổi để phù hợp với xu thế hiện thời. Dù nhiều người phản bác và cho rằng chuẩn bị cho những ngày Tết Nguyên Đán quá tốn kém và mất nhiều thời gian. Chi bằng nên ăn theo Tết Tây cho khỏi phải tốn hao tiền của. Người xưa nói khi nào văn hóa còn thì đất nước còn. Nếu chúng ta quá dễ dãi trong việc cổ xúy những gì được cho là ‘nhất cử lưỡng tiện’ mà quên đi cội nguồn văn hóa mà cha ông đã gìn giữ hơn bốn ngàn năm văn hiến thì chúng ta đang tự đánh mất mình.

Trong thế giới toàn cầu hóa, Tết Nguyên Đán đã có những thay đổi lớn, đặc biệt là ở các thành phố lớn và trong cộng đồng người Việt ở hải ngoại. Sự toàn cầu hóa đã tác động mạnh đến những ngày Tết, khiến lễ hội này không chỉ còn là một dịp lễ của người Việt mà còn là một phần trong đời sống văn hóa của nhiều quốc gia khác. Những ảnh hưởng từ châu Âu, Mỹ, và các quốc gia khác khiến Tết có thêm những yếu tố mới như mua sắm Tết, tổ chức các sự kiện lớn, và việc mọi người du lịch trong dịp Tết.

Thật sự, Tết Nguyên Đán của người Việt ngày nay đã không chỉ giới hạn trong khuôn khổ các nghi lễ truyền thống mà còn có sự hiện diện mạnh mẽ của các yếu tố văn hóa thế giới như giới thiệu ẩm thực, tổ chức lễ hội, và quà tặng mang tính toàn cầu. Sự thay đổi này phản ánh sự hòa nhập và phát triển của Tết trong bối cảnh văn hóa đa dạng và phong phú.

Với sự phát triển của công nghệ và các xu hướng văn hóa toàn cầu, Tết Nguyên Đán hiện nay cũng có sự thay đổi trong cách thức đón mừng và tổ chức. Các sự kiện trực tuyến và thương mại điện tử đã trở thành một phần không thể thiếu trong Tết, đặc biệt là khi người dân có thể mua sắm, tặng quà qua các nền tảng trực tuyến, làm cho lễ hội này không còn bó hẹp trong khuôn khổ gia đình mà mở rộng ra toàn xã hội.

Tết Nguyên Đán  hiện đại phản ánh sự hòa nhập văn hóa mạnh mẽ giữa các yếu tố truyền thống và hiện đại, nơi mà các giá trị cốt lõi của Tết Cổ Truyền vẫn được giữ gìn nhưng đồng thời tiếp nhận những ảnh hưởng của công nghệ và xu hướng toàn cầu.

Dưới góc nhìn về hội nhập văn hóa, Tết Nguyên Đán là một minh chứng sống động cho sự linh hoạt và tinh tế trong việc tiếp thu các yếu tố văn hóa bên ngoài mà vẫn giữ vững các giá trị cốt lõi của mình. Tết Nguyên Đán không chỉ là dịp để người Việt tôn vinh tổ tiên, gia đình và các giá trị văn hóa truyền thống mà còn là thời gian để hòa nhập và làm giàu thêm bản sắc văn hóa trong bối cảnh toàn cầu hóa và xã hội hiện đại. Chúc mừng Năm Mới Ất Tỵ đến tất cả mọi người.

Philippines, Những Giờ Phút Trước Giao Thừa Giáp Thìn – Ất Tỵ,

Lm. Antôn Trần Xuân Sang, SVD